Ins & Outs Gävle, stad aan de rivier

Gävle is de oudste stad van Zweden ten noorden van Stockholm. Strategisch gelegen aan de monding van de rivier groeide het van vissershaven uit tot handelspost. Groot werd de stad in de loop van de 19de eeuw, toen het een van de belangrijkste zeehavens voor de overslag van hout en ijzererts werd. Maar de rivier verzandde en het omliggende land werd steeds verder in gebruik genomen als landbouwgrond. De kustlijn schoof zo oostwaarts en de schepen kwamen niet meer. In de 21ste eeuw is Gävle een levendig stad die onderdak biedt aan 95.000 inwoners. Voor bezoekers is er genoeg te doen. Nordic geeft je de Ins & outs.

De Lutherse Sjömans Kyrkan is nu het Musikhuset

Historie

De roots van Gävle bestaan voor een belangrijke deel uit vis. Strategisch gelegen aan de rivier Gävleån bood deze plek al in de 15^e eeuw onderdak aan een bescheiden vissersvloot. De oorsprong van de Zweedse haringvloot ligt in Gävle, dat gold als het noordelijke visserijcentrum van Zweden. Het leidde tot groei van de stad en trok lieden van allerlei pluimage die aanmonsterden op de grote vloot. De latere omslag naar een industriehaven trok ook vele matrozen en kapiteins. In de 19^de eeuw werd voor hen de Lutherse Sjömans (zeemans) Kyrkan  gebouwd. Oorspronkelijk was het een religieus trefpunt voor scheepslieden en hun families die kwamen bidden voor een behouden vaart. Anno 2012 doet het gebouw dienst als Musikhuset.

De mooiste oude huizen staan in Gamla Gävle

Brand

Zoals zoveel houten steden viel ook het oude Gävle ten prooi aan een grote brand. In 1869 ging vrijwel het hele stadsdeel op de noordelijke rivieroever in vlammen op. Om de huizen op de zuidelijke oever hetzelfde lot te besparen, werden de houten bruggen tussen beide stadsdelen in elkaar gehakt. Met succes, want de zuidelijk helft bleef gespaard. Jammer genoeg maar tot de jaren ’60 van de twintigste eeuw, want toen werd in het kader van de stadsvernieuwing alsnog het overgrote deel van de houten huisjes plat gegooid om plaats te maken voor een flink aantal flatjes. Een klein stukje werd gespaard. Dit Gamla Gävle is nu beslist het mooiste stukje van de stad. De oudste huisjes stammen nog uit de 17^de eeuw. Een huis kopen in de paar gespaarde straatjes is nu peperduur.

Creatieve interpretaties van de Gävle Bok

De brandende bok

Ook het moderne Gävle is in de greep van ‘het vuur’. Sinds 1966 wordt op de Slottstorget op zuidoever begin december een metershoge, van stro gemaakte bok neergezet. De bok is in Zweden een van de oudste kerstsymbolen. Jammer genoeg ging die allereerste strobok nog voor de kerst in vlammen op. Sindsdien is het volkssport nummer 1 om ieder jaar te proberen de bok in de hens te steken. Alle maatregelen ten spijt – variërend van permanente bewaking tot het besproeien met brandwerende middelen – is het tussen 1967 en 2011 maar acht keer gelukt om de bok in tact het nieuwe jaar te laten halen. De pyromanen van Gävle en omstreken slaagden er maar liefst 32 keer in om hem in lichterlaaie te zetten. In de zomer wordt er in de stad een parade van creatief beschilderde bokken georganiseerd. Van onbrandbaar kunststof, dat dan weer wel.

Het voormalige raadhuis

Lopen langs de rivier

De compacte binnenstad is het makkelijkste te voet te ontdekken. Veel van de hoogtepunten liggen langs de rivier. Er is een 6 km lange wandelroute uitgezet, die voert langs beide oevers. Je start bij de Kungsbron (Koningsbrug) en loopt in zo’n anderhalf uur langs de architectonisch interessantste gebouwen en wijken. Zo kom je langs het voormalige Grand Hotel, een neo-klassiek, Frans-aandoend gebouw met twee vleugels en het fraaie oude stadhuis, dat van 1784 tot 1790 werd gebouwd in opdracht van Koning Gustav II. Dit beeldbepalende gebouw biedt nu onderdak aan verschillende instituten. Het publiek kan er terecht in het op straatniveau gevestigde café. Al wandelend kom je ook langs de Gävleborg, het onderkomen van de gouverneur van de provincie, en door het Boulongerskog, een stadspark gemodelleerd naar het Parijse Bois de Boulongne, compleet met cafeetjes, kiosken en speelplaatsen.

Stoomlocomotief in het spoorwegmuseum

Musea

Langs de rivier ligt ook het Länsmuseet, waar je een indruk kunt krijgen van de geschiedenis van de regio en het leven in vroeger tijden. Ben je meer into kunst, dan ben je hier ook aan het juiste adres, want de bovenverdieping biedt onderdak aan een fraaie collectie Zweedse topschilders. Van 17^de eeuwse meesters tot aan de 20^e eeuwse grootste kunstenaars zijn schilderijen te bewonderen, veelal topstukken. Kinderen kunnen er zelf aan de slag met penseel en papier, tijdens speciale kinderworkshop. De kleintjes komen ook goed aan hun trekken in het nationale spoorwegmuseum (Järnvägsmuseum) dat ook in Gävle is gevestigd, net even buiten het centrum aan de zuidzijde van de stad. Oude stoomlocs, een buitenspeelplaats en miniatuurtreintjes bieden vertier aan grote en kleine treinliefhebbers.

Het assortiment van Zwedens grootste koffieproducent

Grote namen

Gävle is groot geworden als havenstad, in de tijd dat hout en ijzer de belangrijkste grondstoffen waren die werden geladen op de schepen. Deze bevoeren alle wereldzeeën, getuige de overgeleverde scheepsdocumenten. In de moderne tijd heeft de stad nog altijd twee internationaal bekende bedrijven binnen de stadsgrenzen. Hier komen de pastilles van Läkerol vandaan. De snoepjes zijn sinds eind 19^de eeuw een begrip in Zweden en ver daar buiten. Er zijn plannen om de productie te verplaatsen naar zuid-Zweden, waarmee de stad een van haar iconen zou verliezen. Nog zo’n icoon is de Gevalia koffiebranderij, de grootste koffieproducent van Zweden. Gevalia (een verzonnen Latijnse verbastering van Gävle) werd opgericht in 1873. Het familiebedrijf werd in 1971 onderdeel van Krafts food. De koffieproducten zijn wereldwijd verkrijgbaar. In de VS geldt het als een premium-merk.

Kleurige keukenspullen bij Design Forum

Shoppen in Gävle

De binnenstad van Gävle oogt niet super gezellig. Het kaarsrechte stratenplan dat na de brand van 1869 werd aangelegd, biedt plaats aan twee grote winkelcentra, waarin vrijwel alle grote ketens zijn vertegenwoordigd. Daar omheen zijn een aantal meer lokale winkeliers te vinden die hun best doen om zich te onderscheiden van de grote jongens. Je vindt er een flink aantal winkeltjes met allerlei spullen om je huis mee te verfraaien. De Engelse landlevenstijl is bij veel van hen erg in trek. Hippere Zweedse spullen koop je bij Design Forum, aan de Drottninggatan. Van fraaie glasontwerpen tot strakke lampen tot kleurige keukenattributen, tegen een redelijke prijs. Wie aan de binnenstad niet genoeg heeft, kan naar het tien km buiten de stad gelegen Valbo Köpcentrum. Naast de grote ketens vind je hier een IKEA-vestiging een megasupermarkt en vooral veel kledingwinkels.

Het terras van de Brandende Bok

Eten & drinken

TripAdvisor geeft 57 tips voor restaurants in Gävle. Daar zit ongetwijfeld iets bij dat bij jouw smaak en budget past. Van een eenvoudige Zweedse daghap tussen de middag  tot een meer internationaal georiënteerde keuken, ze zijn allemaal te vinden in de binnenstad. McDonalds zit gebroederlijk naast een Chinees restaurant in het centrum. Wij dineerden bij Kalles Kök & Grill in de Timmermansgatan op de zuidoever, beslist een aanrader. Een biertje drink je in het middagzonnetje bij Terassen Pub & Kök op de Slottstorget (zuidoever).Of probeer een Zweedse pint bij Brända Bocken (de brandende bok) midden op de Stortorget (noordoever). De lekkerste koffie haal je eveneens aan dit plein, bij Coffeehouse by George. En vergeet daar ook vooral de taartjes niet!

Op bezoek bij Mackmyra’s destilleerderij

Zweedse whisky

Het lijkt geen logische combinatie, maar toch blijken Zweden en whisky prima samen te gaan. In 1999 bedachten acht vrienden dat het hoog tijd werd dat Zweden een eigen whiskymerk zou krijgen. Op het even buiten de stad gelegen landgoed Mackmyra gingen ze op bescheiden schaal ambachtelijk aan de slag. Dat werd een enorm succes. Het Zweedse graan en het zachte, zuivere water blijken prachtige whisky’s te kunnen opleveren. De stijgende vraag, uit alle hoeken van de wereld, leidde ertoe dat een nieuwe destilleerderij gebouwd kon worden, aan de rand van de stad. Deze net geopende hightech fabriek kun je bezoeken. Tijdens de rondleiding krijg je te horen hoe het productieproces verloopt. Tevens bezoek je de ondergrondse kelders waar de whisky’s in 30-liter vaten liggen te rijpen. Proeven zit er helaas niet in, dat mag in Zweden alleen in de kroeg

Verantwoording

Dit artikel verscheen in het winternummer 2012 van Nordic Magazine. Tekst en foto’s zijn verzorgd door One Day Walks, Paul van Bodengraven en Marco Barten.