Småland: ‘arm’ land met rijke natuur en cultuur

Zuidoost Zweden beschikt over grote variatie in natuur en landschap. Door de schrale en steenachtige ondergrond is de land- en bosbouw hier nooit goed van de grond gekomen. Het gevolg is dat er nu gevarieerd landschap ligt dat zich er uitstekend voor leent om te voet ontdekt te worden. Op pad in Småland.

Nog niet zo heel lang geleden behoorde de regio Småland in het zuidoosten van Zweden tot de armste van Europa. De regio dankt zijn naam aan de arme grond. ‘Små’ betekent letterlijk ‘klein’; de grond is hier steenachtig en schraal en leverde qua landbouw nauwelijks iets op. Gedreven door armoede en honger vertrokken tussen 1850 en 1930 zo’n 1,1 miljoen Zweden, waaronder ruim 200.000 Smålanders, richting Amerika om daar een nieuw bestaan op te bouwen.

Kleinschalig

Dat de regio niet beschikt over rijke landbouwgronden is ook in de 21^e eeuw nog zichtbaar. Hier vind je geen uitgestrekte landerijen met wuivende graanvelden. Kleinschalige landbouw is hier nog steeds de norm, net als in vroeger tijd. Een flink aantal oude boerenbedrijven is nog steeds te bezoeken, als een soort openluchtmuseumpje. In het noordelijk gelegen Krokshult is het terrein van zo’n boerderij bestempeld tot natuurreservaat. We starten er een 18 km lange wandeling die ons langs vijf van die kleinschalige bedrijfjes zal brengen. Vaak zijn ze nog steeds omheind met de traditionele hekken met hoge staken, bedoeld om elanden buiten te houden. In Krokshult natuurreservaat graast een groepje koeien, die nieuwsgierig komen kijken wat die langbenige types moeten.

Charmante huizen en huisjes

Welvaart

Anno 2018 is Zweden een van de meest welvarende landen ter wereld. De zuidelijke helft van het land is het dichtst bevolkt, en Småland is evenzeer in trek als de andere zuidelijke provincies. Nog steeds is het geen landbouwgebied, maar de moderne diensteneconomie – en in mindere mate bosbouw – hebben welvaart gebracht. Bovendien bleek het arme, kleine land de bakermat van een aantal grote geesten, die Zweden op de wereldkaart hebben gezet. Plantkundige Carl Linnaeus, verantwoordelijk voor de taxonomie in de plantkunde komt hier vandaan. Ingvar Kamprad begon in zijn geboorteplaats Älmhult zijn allereerste meubelzaak die zou uitgroeien tot het wereldwijde concern IKEA. En schrijfster Astrid Lindgren veranderde de jeugdliteratuur wereldwijd definitief door als eerste te schrijven over de avonturen van de rebelse Pippi.

Groot geaderd witje op klaver

Het plattelandsleven

Over een wandeling van 18 km doe je in Zweden als snel zo’n zes uur. De ondergrond, die grotendeel bestaat uit bospaden die zijn bezaaid met boomwortels en keien, maken dat je niet zo hard opschiet. Dat is niet erg, het is een genoegen om hier rond te stappen. De voorzomer is ook hier warm en droog geweest en de natuur heeft het zwaar. Grassen kleuren al geel en sommige berken zien er uit alsof de herfst al is begonnen. Gelukkig zijn er op schaduwrijke plekken genoeg bloemen te vinden die een keur aan vlinders en bijen trekken. Het gonst en zoemt in de bosrand, vrijwel het enige geluid dat we horen tijdens de wandeling. Want ook het gehuchtje Krokshult waar we doorheen wandelen is bepaald geen bruisend dorp. Het bestaat uit overwegend grote, traditionele huizen, allemaal van hout, allemaal uitstekend onderhouden en opgefleurd met grote bloembakken. Even waan je je verdwaald in Bolderburen, een van de boeken van Astrid Lindgren, waarin het Zweedse plattelandsleven zo beeldend wordt beschreven.

Pauze aan de oever van het Höckhultesjön

Norra Kvill

Sommige stukken grond in de regio waren zo arm en onbruikbaar, dat land- en bosbouwers ze links hebben laten liggen. Zo lang dat zich daardoor een uniek landschap kon ontwikkelen, dat honderden jaren ongemoeid kon doorgroeien. Het nationale park Norra Kvill is zo’n plek, die al in 1927 als een van de eerste nationale parken werd aangewezen. Het is niet heel groot, in zo’n twee uur maken we er een rondwandeling van vijf km. Dikke dennen en sparren, grote keien en dikke mostapijten bepalen hier het decor.In het park zijn meer dan tweehonderd verschillende soorten mos te vinden. De grote keien zijn overblijfselen uit de laatste ijstijd. Opgestuwd door de ijstongen bleven ze hier liggen toen het ijs zich terugtrok en wegsmolt. Het oogt een beetje alsof een reus een handvol stenen achteloos heeft neergesmeten, ze liggen overal. Het smalle wandelpad slingert er tussendoor en brengt ons naar twee meertjes die hier verscholen in het bos liggen. Het is een van de weinige plekken waar de zon tussen de bomen kan doordringen. Vandaag laat hij het water diep blauw kleuren en de waterlelies ogen als bloemen met lampjes erin. De perfecte pauzeplek.

Kust aan twee kanten

Småland strekt zich uit van de Zweedse oostkust tot de oever van het Vättern, het meest oostelijke van de twee grote meren. Daarmee lijkt het alsof je aan twee kanten ‘langs de kust’ kunt wandelen. Langs het meer maken we een wandeling in het voetspoor van de schilder en illustrator John Bauer (1882-1918). Hij woonde en werkte in deze omgeving en ter ere van zijn nagedachtenis is een 46 km lang wandelpad uitgezet, dat in Gränna start. Wij kiezen voor een stuk tussen Röttle en Bunn, waarbij we een aanzienlijk stuk kust van het grote meer meepakken.

De waterval van Röttle

Röttle zelf is een plaatje, dat voldoet aan alle beelden van Zweden die een mens zich in het hoofd kan halen. Prachtige rode houten huisjes, gelegen aan het water, bloeiende fruitbomen, halfverharde wegen en paden en uitermate rustig. Bruisend middelpunt is de Röttle-waterval, die door de eeuwen heen is gebruikt als waterkrachtaandrijving voor uiteenlopende bedrijven, van papiermolen tot zagerij en zelfs nog eventjes om elektriciteit op te wekken. Nu stroomt het water gewoon ongehinderd naar beneden en kun je genieten van het ruisende water dat verderop het Vättern instroomt.

Vroegtijdig einde

Johan Bauer, illustratie in Alfred Smedberg’s “De sju önskningarna” uit Julbocken, 1907 (WIKIMEDIA Commons)

Datzelfde Vättern is de plek waar Bauer op 36-jarige leeftijd om het leven kwam, samen met zijn vrouw Esther en hun zoontje Bengt. Het gezin zou per boot naar Stockholm reizen, maar tijdens een zware storm verging het schip al kort na vertrek. Bauer werkte veel en succesvol als illustrator van kinderboeken. Zijn tekeningen van elfen, trollen en feeën behoren tot het nationale Zweedse erfgoed; vrijwel elke (inmiddels oudere) Zweed heeft in zijn kinderjaren wel een of meerdere tekeningen van Bauer voorbij zien komen. Zijn inspiratie haalde hij uit het landschap waar we nu doorheen wandelen. Niet dat de trollen en feeën nu achter elke boom staan, maar met enige fantasie kun je je hier wel een sprookjesdecor voorstellen. Wat verderop op de route komen we in meer agrarisch gebied. De grond in de richting van het Vättern lijkt wat vruchtbaarder, al blijft ook hier kleinschalige landbouw de norm.

Roots

Het arme land van weleer trekt inmiddels aardig wat toeristen naar Zweden. De nabijheid (niet te ver van het vasteland), de gevarieerde natuur, culturele rijkdom (o.a. het Zweedse glasdesign komt uit deze regio) en historie verleidt mensen om hun vakantie hier door te brengen. En niet alleen Europeanen. Je treft in Småland heel wat gasten uit de VS die op zoek zijn naar de roots van hun voorouders en hun verhaal. Zij brengen niet alleen hun verhaal en geschiedenis mee, maar geven ook geld uit in het land waar hun voorouders vertrokken, op zoek naar meer welvaart. Daarmee is de cirkel rond; de achterkleinkinderen komen kijken wat hun voorouders achterlieten. Wedden dat ze zich verbazen over de schoonheid van natuur, rijkdom aan cultuur en – jawel – welvaart?

PRAKTISCH

Ligging

Småland ligt in het zuidoosten van Zweden en strekt zich uit van de oostkust tot de over van het Vättern. De provincie omvat drie bestuurlijke regio’s: Kalmar Län, Jönköpings Län en Kronobergs Län. Vanuit Utrecht is het circa 1.000 km rijden naar het zuiden van de regio.

Landschap

Circa 50% van het oppervlakte is begroeid met bossen, 14% is landbouwgrond. Småland heeft relatief meer meren dan de meeste andere Zweedse provincies.

Verblijf

Je vindt de meest uiteenlopende soorten accommodaties in Småland, van camping tot vijfsterrenhotels. In Zweden geldt ook het allemansrecht, wat betekent dat je ook mag wild kamperen (tenzij ter plekke is aangegeven dat dat niet mag, bijvoorbeeld in de nationale parken).

Wandelen

Er bestaan meerdere gemarkeerde routes in de regio, van korte rondjes tot langeafstandspaden. ‘Probleem’ is dat die niet of nauwelijks beschreven zijn. Het beste is om bij het lokale toeristenbureau te informeren naar de wandelmogelijkheden. In januari 2019 verschijnt een Nederlandse wandelgids met 22 rondwandelingen in de provincie: www.wandeleninsmaland.nl.

Verantwoording

Dit artikel verscheen eerder in het herfstnummer van 2018 van Wandelmagazine.