Orefors, Kosta Boda, Nybroglass, het zijn maar een paar van de beroemde Zweedse glasfabrieken. En – handig – die zitten allemaal vlak bij elkaar, in de provincie Småland. Modern design en ouderwets ambacht gaan hier al eeuwen samen. Nog steeds worden de mooiste gebruiksglazen, vazen en kunstobjecten met de mond geblazen en verfijnd door vakmensen die hun hele leven ‘in het glas’ werken. Nordic ging op bezoek in het ‘Glasriket’, ofwel het Koninkrijk van het Glas.

…

…

In de 19de eeuw – het hoogtepunt van de glasindustrie – waren er in de provincie Småland in totaal zo’n 45 glasfabrieken en ateliers waar de edele kunst van het glasblazen werd bedreven. Niet verwonderlijk dat ze juist hier neerstreken; de uitgestrekte bossen leverden voldoende brandstof voor de ovens, terwijl het fijne zand dat uit de meren werd gewonnen precies de juiste samenstelling  voor het maken van glas had. Inmiddels wordt het zand uit België geïmporteerd en is het aantal fabrieken door schaalvergroting en hevige concurrentie uit andere landen terug gegaan naar veertien. Daaronder bevindt zich dan wel het neusje van de zalm van de Zweedse glasmakers. Het werk van bedrijven als Orefors, Kosta Boda , Pukeberg en Åfors is bekend tot ver over de landsgrenzen.

…

…

Bestemming glas

Het leuke van het feit dat de fabrieken zo dicht bij elkaar liggen is dat je je met gemak een dag of langer kunt onderdompelen in de wondere wereld van het glasmaken. Veel fabrieken zijn te bezoeken, er zijn workshop waar je leert glasblazen, er is een outlet-village voor glas en zelfs een hotel van Kosta Boda dat rijkelijk is gedecoreerd met de kostbare objecten van topontwerpers van deze toonaangevende glasproducent. De samenwerkende fabrieken en de toeristenbureaus geven samen een jaarlijkse brochure uit waarin je kunt vinden wat er waar en wanneer te doen is.

…

…

Glashotel

Het Kosta Boda Art Hotel glinstert ons tegemoet als we in het donker aankomen. Onwillekeurig dwalen onze ogen bij het binnenlopen al direct af naar de verlichte blauw-glazen bar die fonkelt in het donker. Daar gaan we straks een borrel drinken! Onze kamer is bont gedecoreerd met allerlei kunstwerken die in beperkte oplage in de Kosta Boda fabrieken worden geproduceerd. En ook de details zijn niet vergeten. Zo blijkt de wasbak in onze badkamer een getrouwe verkleinde versie van het zwembad van het hotel – zo ontdekken de volgende dag –  uiteraard uitgevoerd in glas.

De volgende ochtend genieten we van een uitgebreid ontbijtbuffet, natuurlijk op designborden en in -glazen van de fabriek. Een beetje onwennig is het wel, om jus d’orange te drinken uit een glas dat in de winkel al snel 30 euro kost. Wat zou er gebeuren als je er een laat vallen op de vloer (die dan weer wel van steen is) van de ontbijtzaal? Hoe zou je ‘Scherven brengen geluk’ in het Zweeds zeggen?

…

…

Kosta dorp

Het plaatsje Kosta is, naast naamgever van de gelijknamige fabriek, ook meteen het episch centrum van het Glasriket. Hier vind je naast de fabriek ook een outletcentrum, waar werkelijk alle modellen en serviezen tegen gereduceerd tarief verkocht worden. Maar er is ook een kleding outlet, porselein en aardwerk en andere fijne dingen waar je hebberig van wordt, zijn eveneens tegen redelijke prijzen te krijgen.

Maar, we gaan eerst voor het ambacht, zo besluiten we. We krijgen een rondleiding in de Kosta fabriek, waar we in rap tempo doorheen gevoerd worden. Het proces van het glas maken wordt in twee minuten uit de doeken gedaan en we mogen toekijken hoe een van de glaswerkers de kelken van de wijnglazen verbindt met de steeltjes en voeten. Alle glazen worden stuk voor stuk geblazen, gemonteerd, gepolijst, bijgesneden, gecontroleerd op zuiverheid en kwaliteit en vervolgens ingepakt. Door dat hele proces zo te volgen, begrijpen we iets beter waarom die glazen zoveel meer kosten dan die fabrieksbolletjes die je bij de Xenos kunt krijgen. Dit is handwerk, van voor tot achter. En ja, dat kost nu eenmaal geld.

In de toonzaal van de fabriek bekijken we nog een aantal glassculpturen die voor duizelingwekkende bedragen worden verkocht. Het zijn stuk voor stuk kunstwerken die door de topdesigners van Kosta worden gemaakt. Allemaal unieke exemplaren (Unica’s in glasjargon). Ongetwijfeld hun prijs waard, maar net iets boven ons budget.

…

…

Orefors

Met de auto rijden we door het Glasriket naar Orefors, waar de gelijknamige fabriek ook is vernoemd naar het dorp. Jarenlang waren Orefors en Kosta in een heftige concurrentiestrijd verwikkeld. Ze streden niet alleen om de gunst van de koper, maar lokten ook elkaars beste glasblazers en ontwerpers weg. Aan die strijd kwam vijftien jaar geleden een abrupt einde, doordat Kosta het oudere, eerbiedwaardige Orefors over nam. Sindsdien is het een bedrijf, dat met beide labels de markt bedient. De ontwerpen van Orefors zijn net wat klassieker. Ook het gebruik van bonte kleuren, zoals Kosta doet, zal je hier niet vinden. Voor een klassiek gedekte tafel, zal je hoogstwaarschijnlijk eerder het kristal van Orefors uit de kast trekken.

Gevolg van het samengaan is wel dat de glasfabriek van Orefors inmiddels is gesloten. De productie is overgeheveld naar Kosta. De oude fabriek van Orefors is nu de plek waar allerlei activiteiten worden georganiseerd. Zo kun je bij BLOW! een workshop glasblazen volgen. Even snel zelf een bubbel blazen, of ga je serieus aan de slag met een schaal of een prespapier? Je kunt zelf kiezen waarvoor je je opgeeft.

…

…

Nybro

We vervolgen onze glastoer door het Glasriket naar Nybro, het enige plaatsje van serieuze omvang in de regio. De gelijknamige glasfabriek blijkt vorig jaar zijn productie te hebben verplaatst naar het buitenland. Wat rest is alleen een atelier en een winkel, waar dan wel weer de mooiste stukken te vinden zijn. Aanbevelenswaardig is ook de opruimhoek, ondergebracht is een schuurtje naast de winkel. Daar tikken we een diabolo-vormige vaas met de kenmerkende Nybro-strepen voor omgerekend nog geen twaalf euro op de kop. En als er al een foutje aan zit, wij kunnen het niet ontdekken.

…

…

Åfors

Na de lunch begeven we ons naar Åfors, een bedrijf dat ook onderdeel uitmaakt van het Kosta Boda imperium. Hier worden vooral kunst- en decoratieobjecten gemaakt, variërend van de prachtigste schalen tot beelden en kleurige vogels van glas. Hier mogen we over de schouders van de glasblazers en –schilders mee kijken en zien hoe zo’n kunstwerk tot stand komt. Wat een ambacht! De blazers gebruiken een smalle pijp waar aan een bal gloeiend heet, gesmolten glas hangt. Door gelijkmatig te blazen, krijgt de gloeiende massa langzaam vorm. Waar nodig wordt de langzaam afkoelende bol met een gasbrander opnieuw verhit om ‘m weer in vorm te krijgen. Voor sommige objecten wordt de verhitte glasbol in een mal geperst, maar meestal is het de luchtstroom van de blazer die de uiteindelijke vorm bepaalt.

Als het glas zijn gewenste vorm heeft, wordt het object los gesneden van de blaaspijp, waarna het verder kan afkoelen. Dat volgt een proces van bijsnijden, polijsten, poetsen en keuren. Pas daarna gaat het door naar de schilders, die met de hand de ontwerpen van de designers vertalen naar het glasobject. Gewapend met penseel en glasverf scheppen zij zo steeds verschillende versies van een zelfde ontwerp. En hoewel de verf slijtvast is, is het toch aan te raden om het thuis niet door de vaatwasser te halen.

…

…

Shop and don’t drop!

We besluiten de middag met een bezoek aan de outlets in Kosta. Hier kun je je winkelhart ophalen. Vrijwel alle serviezen en ontwerpen van de glasfabrieken zijn hier tegen gereduceerde prijs verkrijgbaar. Eerste keus glas, maar ook het veel voordeligere glaswerk dat het kritische oog van de kwaliteitsinspecteurs niet is ontgaan. Deze zogenoemde B-keuze glazen hebben meestal minuscule foutjes (zoals een luchtbelletje in het steeltje), waardoor ze voor circa de helft van het bedrag dat je in de winkel moet neertellen hier over de toonbank gaan. Ook vind je er producten die uit de collectie gaan.

Het is wel een kwestie van kiezen, want het aanbod is zo enorm dat je soms letterlijk niet meer weet wat je nu wilt hebben. En als je niet beladen met 38 tassen(en een lege bankrekening) naar buiten wilt komen, is het zaak goed te bedenken wat je wilt hebben en wat je mee naar huis kunt nemen. Vliegen met veel glaswerk is niet altijd handig, zo leert de ervaring.

Uiteindelijk vallen we voor een set wijnglazen van Orefors. Grote kristallen kelken, facet geslepen en uitstekend geschikt voor rode wijn. En aangezien we hier showexemplaren te pakken hebben, mag deze A-keuze toch ook weg voor de helft van de outletprijs. Kijk, dat is nog eens leuk winkelen!

…

Verantwoording

Dit artikel over het Glasriket verscheen eerder in het herfstnummer van 2013 van Nordic Magazine.

© One Day Walks, tekst: Paul van Bodengraven,  foto’s Marco Barten